Thesis_info

رابطه اخلاق و عقل در آموزه های امیرمؤمنان علیه السلام

چکيده
پژوهش حاضر «رابطه¬ي اخلاق و عقل در آموزه¬هاي اميرمؤمنان(ع)» را با هدف تبيين چيستي اخلاق و عقل، رابطه¬ي دوسويه¬ي اين دو و ميزان تأثير گذاري آن¬ها بر يکديگر بررسي نموده است. ضمن بررسي معناي لغوي و اصطلاحي واژه¬هاي مرتبط با موضوع؛ کاوش در آموزه¬هاي علوي نشان داد: عقل و مشتقاتش در معناي (دژ و پناه¬گاه) و (بند زدن و نگاه داشتن) بکار رفته و مفهوم اصطلاحي عقل، از بهم تنيدن چيستي، ماهيت، ويژگي¬ها، کارکردها و آثار آن به دست مي¬آيد. واژه¬ي اخلاق نيز در دو حوزه¬ي مفهوم و مصداق مورد جستجو قرار گرفته، که يافته¬ها در قالب: هويت، ويژگي¬ها، بهترين¬ها و بدترين¬هاي اخلاقي و تبيين شاخصه¬هايي براي گروه¬هاي خاصّ اجتماعي، قابل دسته¬بندي است. در پاسخ به اين پرسش که «در آموزه¬هاي اميرمؤمنان(عليه السّلام) رابطه¬ي اخلاق و عقل چگونه ترسيم شده است؟» ضمن بهره¬گيري از روش تحليل محتواي کيفي و تمرکز بر يک موضوع، به اين نتايج دست مي¬يابيم که: با توجّه به کارکردهاي شناختي، تحريکي و اکمالي عقل، ضمن ضرورت بهره¬گيري از آن در مسير اخلاقي زيستن، اثر مستقيمي بر دوري از رذايل و اکتساب فضايل دارد. خرد، نقش محوري در فهم گزاره¬هاي اخلاقي، رهبري رفتارها و دين¬داري دارد؛ بدين روي، انسان¬هاي عاقل، زندگي اخلاق مدارانه¬اي خواهند داشت. دوري از عقل، پيامدهايي را در زمينه¬ي آلودگي به رذايل و جدايي از فضايل در چهار حوزه¬ي (بهره¬نبردن از عقل، جهل، حمق و سفاهت) به دنبال دارد؛ پس زندگي غير¬اخلاقي به انسانهايي تعلّق خواهد گرفت، که از عقلانيت به دور هستند. رذايل اخلاقي، در زوال و سستي عقل تأثير قابل توجّهي داشته و انسان¬هايي که به مسايل اخلاقي پايبند نيستند، از عقلانيت کمتري برخوردار بوده و خرد آنان روي به سستي و زوال¬ مي¬نهد. فضايل اخلاقي، آثار مثبتي از سلامت تا توانمندي را براي عقل به همراه دارند و عقل انسانهايي که به فضايل پايبند هستند، روي به قوّت مي¬نهد. بدين روي، ميزان تخلّق به فضايل اخلاقي با توانمندي¬هاي خرد انسانها داراي پيوندي معني¬دار است و توانمندي بيشتر عقل، پايبندي عميق¬تر به فضايل اخلاق را در پي خواهد داشت.

واژه¬هاي کليدي: عقل ، اخلاق ، آموزه¬هاي اميرمؤمنان(عليه السّلام) ، فضايل ، رذائل.