Thesis_info

سیر تطوّر معرفتی مسأله بداء نزد متکلمان شیعه و تحلیل آن همراه با پاسخ به شبهات

چکيده
مسئله بداء يک حقيقت قرآني است که شيعه اعتقاد به آن را بالاترين نشانه اعتقاد به توحيد و تنزيه پروردگار مي¬داند و آن را يکي از آموزه¬هاي مشترک اديان معرفي مي¬کند و به عبارت ديگر، عقيده به بداء هر چند از لحاظ شهرت، بيشتر به شيعه اختصاص دارد، ولي محتواي آن مورد اتفاق همه مسلمانان است و هر مسلمانِ آگاه به قرآن و سنت رسول خدا(ص) آن را انکار نمي¬کند.
بداء در مورد انسان، از محدوديت علم او ناشي است، و حقيقت آن، ظهور بعد از خفاء است؛ ولي بداء در مورد خداوند متعال، از علم نامحدود، قدرت مطلق و حکمت او ناشي است، لذا حقيقت بداء نسبت به خداوند، تغيير مقدّرات و ابداء و اظهار آن¬ها پس از اخفاء است، نه ظهور پس از خفاء.
با آن¬که مشهور است که بداء، از ويژگي¬هاي مذهب شيعه اماميه است؛ ولي ديگر مسلمان نيز به محتواي عملي بداء ايمان دارند؛ و در حقيقت نزاع بين شيعه و اهل سنت لفظي است.
رويکرد و گرايش¬هاي رايج و متداول در بين متکلمان شيعي را در يک تقسيم بندي مي¬توان در چهار گروه و دسته قرار قرار داد: 1. نص¬گرايي؛ 2. عقل¬گرايي تأويلي؛ 3. خرد¬گرايي فلسفي؛ 4. رويکرد ترکيبي (عقل، نقل و شهود).
در رويکرد نص¬گرايي که با مرحوم کليني شروع مي¬شود، ايشان درباره بداء فقط روايات را بدون هيچ¬گونه توضيحي آورده و بداء در اين رويکرد تطوري نداشته است. ويژگي عمده و اصلي رويکرد عقل¬گرايي تأويلي، اعتدال و ميانه¬روي است. آموزه بداء در اين رويکرد نيز تطوري نداشته و فقط تبيين آن به صورت عقلي بوده است. رويکرد خردگرايي فلسفي با استفاده از عقل و البته با صبغه فلسفي که همان بهره¬برداري از قواعد و اصول فلسفي باشد، به مباحث بداء پرداخته که در اين رويکرد ميرداماد توانسته از اين اصول فلسفي در تبيين و تحليل بداء استفاده کند و تبييني متفاوت از ديگران ارائه دهد. در ميان افراد رويکرد ترکيبي صدراي شيرازي از جمله افرادي است که مي¬توان گفت با اصول حکمت متعاليه توانسته است آموزه بداء را به خوبي تبيين و تحليل کند.
در آموزه بداء تقريباً تطور خاصّي اتفاق نيافتاده است، چيزي که مشاهده مي¬شود تبيين¬هاي مختلف با رويکردهاي متفاوت از آموزه بداء مي¬باشد.
مخالفان و منکران بداء، شبهات و اشکال¬هايي را پيرامون بداء طرح کرده¬اند از قبيل: تغيير علم ازلي و ذاتي الهي، علم غيب امامان و تعارض در روايات امامت، که پاسخ آن¬ها در فصل شبهات بيان شده است.
واژگان کليدي
تطوّر معرفتي بداء، متکلّمان شيعه، تحليل بداء، شبهات بداء.