Thesis_info

تبیین قاعدۀ بسیط الحقیقۀ کل الاشیاء و کارکردهای الهیاتی آن از منظر ابن سینا، شیخ اشراق و ملاصدرا

چکیده
در این رساله قاعدة بسیط الحقیقه به عنوان یکی از آموزه‎های حکمت اسلامی در ذیل سه محور مورد بررسی قرار گرفته است: «تبیین قاعده از دیدگاه ابن‎سینا، شیخ اشراق و صدرالمتألهین»، «شبهات مطرح شده پیرامون قاعده» و «کارکردهای الهیاتی قاعده».
در مطلب نخست نشان داده شد که قاعدة «بسيط الحقيقه کل الأشياء و ليس بشیءٍ منها» به اين معنا است: موجودی که از هر جهت بسيط بوده و هيچ نوعی از انواع ترکيب در او راه نداشته باشد، از طرفی تمام کمالات اشيا را دارد، وگرنه در او ترکيب پيدا می‎شود که خلاف بسيط الحقيقه بودن اوست، و از طرفی ديگر نقائص اشيا را نيز ندارد. تلازم در قاعده دارای دو طرف است که یک طرف آن مشهورتر است و آن استلزام بساطت نسبت به جامعیت همه كمالات است و دیگری كه کمی نامأنوس می‎نماید استلزام جامعیت كمال نسبت به بساطت است. توجه به تلازم در قاعده نگاه حداكثری است كه در بررسی آن در سه مکتب مشاء، اشراق و حکمت متعالیه که نماینده آن مکاتب به ترتیب ابن‎سینا، شیخ اشراق و ملاصدرا می‎باشند، این مطلب بدست می‎آید که هر سه فيلسوف نگاه حداکثری به قاعده دارند گرچه این نگاه بین آنها در یک سطح و به یک میزان نیست، بلكه اين ملاصدرا است که توانست با مبانی منحصر به فرد خود قاعده را در سطح تشکیک وجودی و وحدت وجود مطرح كند.
در محور دوّم در مجموع به ده شبهه پیرامون قاعده پرداخته شد که می‎توان مهمترین عامل ایجاد شبهه نسبت به قاعده را عدم تصور صحیح نسبت به جامعیتِ کمالِ بسیط الحقیقه دانست به این نحو که از قاعده برداشت شده که جامعیت بسیط الحقیقه نسبت به كمال به نحو مجموعی است و این منشأ شبهه می‎شود که شمول مجموعی با بساطت سازگار نیست، و قاعده خودشکن می‎باشد در حالي كه از این نکته غفلت شده که شمولیت آن به نحو وحدت جمعی بوده و با بساطت نیز سازگار است.
در محور سوّم هشت کارکرد الهیاتی برای قاعده بیان شده، و مهمترین آنها دفع شبهه ابن‎کمونه و دیگری نظريه علم اجمالي در عين كشف تفصيلي است.
واژگان کلیدی:
قاعده بسیط الحقیقه، کلّ الأشیاء، الهيات، ابن‎سینا، شیخ اشراق، ملاصدرا.