Thesis_info

چیستی لذت و جایگاه آن در اخلاق اسلامی

چکیده
لذّت از امور وجدانی است که در سرشت تمام انسان¬ها نهادینه شده است. تمام قوای ادراکی و تحرکی انسان، با حقیقت لذّت و اقسام آن، رابطه و پیوند عمیق وجودی دارد. تأثیرات وجودی لذّت، هر سه حوزه هستی-شناختی، معرفت¬شناختی و انسان¬شناختی نفس و قوای انسانی را شامل می¬شود. رویکردهای مشهور اخلاقی، براساس مبانی خود به بررسی و تحلیل حقیقت لذّت و اقسام آن پرداخته¬اند. اخلاق فلسفی با اصل قراردادن مبنای علم¬النفس فلسفی، به تحلیل فلسفی لذّت و آثار آن پرداخته و لذّت را از تأثیرگزارترین امور ادراکی در ‌ترقی و تنزّل نفس و صعود و سقوط اخلاقی انسان قرار داده است. تمام اقسام و مراتب لذّت در اخلاق فلسفی، یا براساس تعداد قوای نفس تقسیم¬بندی می¬شود، یا براساس ساختار و مراتب وجودی نفس. رویکرد اخلاق¬عرفانی درغالب موارد با نگرش لذّت¬گریزی به تحلیل اخلاقی و عرفانی چیستی لذّت پرداخته است. از نگاه عرفا، لذّت‌های دنیوی مانع از تکامل معنوی شده و باعث محرومیت از مقامات روحانی می¬گردد. رویکرد اخلاق¬نقلی با توجه و تأکیدی که بر سعادت انسان دارد، آثار ضدّ اخلاقی لذّت¬های دنیوی را تبیین و گوش¬زد کرده، و با تجویز لذّت¬های حلال به طور محدود و پرهیز دادن از وابستگی و دل¬بستگی به دنیا و لذّت¬های مخرّب آن، راه تکامل انسان را‌ترسیم کرده است. هر رویکرد اخلاقی، با زاویه دید خود و با مبانی مختصّ به حوزه تحلیلی خود، به تعریف و بررسی لذّت و اقسام آن پرداخته است و این نگاه تک¬بُعدی به چیستی لذّت با تمام مصادیق مختلفی که دارد، نمی‌تواند بینش کامل و جامع برای کسب فضایل اخلاقی و درمان رذایل اخلاقی به ما ارائه دهد. انسان دارای مراتب وجودی مشکّکی است که فعلیت و تکامل اخلاقی ابعاد وجودی این موجود، نیازمند شناخت و لحاظ احکام و قوانین مراتب وجودی انسان است. خالق هستی، حقیقت لذّت را به¬گونه خلق کرده که منطبق با فلسفه خلقت، و در راستای امتحان و تکامل انسان¬هاست، برهمین اساس، برای هر طالب کمالی ضرورت دارد که با کسب بینش عمیق و تمام بُعدی از حقیقت لذّت، لذّت¬های مشروع و کمال¬آفرین، صالح و نشاط آور، آرامش بخش و فضیلت¬زا را، با لذّت¬های نامشروع و نقص¬آفرین، فاسد و حسرت¬زا، پریشان¬آور و رذیلت¬آفرین را تشخیص و تفکیک داده و در مرحله عمل، با موفقیت و بدون خطا، مسیر سعادت و کمال اخلاقی را طی کند.
واژگان کلیدی
حقیقت لذّت، اقسام لذّت، آثار لذّت، لذّت در اخلاق‌فلسفی، لذّت در اخلاق‌عرفانی، لذّت در اخلاق‌نقلی.