گزارش برگزاری کرسی ترویجی «اعتبارسنجی حدیث کساء با رویکرد تطبیقی با تأکید بر شبهات»

کرسی نظریه‌پردازی، نقد و مناظره (کرسی ترویجی) با عنوان «اعتبارسنجی حدیث کساء با رویکرد تطبیقی با تأکید بر شبهات» به همت معاونت پژوهشی دانشگاه معارف اسلامی، با ارائه حجت‌الاسلام‌والمسلمین دکتر محمدهادی منصوری استادیار گروه معارف قرآن و حدیث دانشگاه معارف اسلامی و نقد حجت‌الاسلام‌والمسلمین دکتر احمد غلامعلی استادیار گروه حدیث دانشگاه قرآن و حدیث و دبیری دکتر علیرضا کمالی مدیر گروه پژوهشی معارف قرآن و حدیث دانشگاه معارف اسلامی در روز سه‌‌شنبه ۸ تیرماه ۱۴۰۰ در دانشگاه معارف اسلامی برگزار شد.
حجت‌الاسلام دکتر منصوری در ابتدا، پس از بازتعریف حدیث کساء و بیان جایگاه آن و پیشینه بحث گفتند: «حدیث کساء با نقل‌های گوناگونی روایت شده است که در قرون اخیر روایت جابر بن عبدالله انصاری از حضرت از شهرت بیشتری برخوردار شده است. دلیل شهرت این روایت به حدیث کساء، رفتار نمادینی است که حضرت رسول‌اکرم(ص) انجام داده‌اند. بسیاری از مفسران این حدیث را سبب نزول یا شأن نزول آیه تطهیر دانسته‌اند. این حدیث در مکان‌های مختلف و با الفاظ گوناگون نقل شده است که بهتر است به آن «احادیث کساء» گفته شود. با توجه به نقل‌های مختلف از حدیث کساء، محور بحث این کرسی بر پایه حدیث کساء به روایت جابر بن عبدالله انصاری از حضرت فاطمه(س) است.»
ایشان درباره گونه‌های اعتبارسنجی حدیث گفتند: «در میان عالمان وثاقت حدیث به دو دسته وثاقت سندی و صدوری تقسیم می‌شود که عده‎ای از بزرگان مانند علامه مجلسی و امام خمینی(ره) جزء دسته دوم به شمار می‌آیند. سلسله راویان حدیث کساء حدود ۳۰ نفر است که به برخی از آنها ایرادهایی وارد شده است.»
حجت‌الاسلام منصوری در باره دلایل و مؤیدات اعتبار صدور حدیث کساء گفتند: «مخالف نبودن با آیات قرآن، نقل‌های گوناگون ـ که بیانگر اتفاق این رخداد است ـ وجود دعاهای فراوان از پیامبر اکرم(ص) در حق پنج تن؛ شبیه دعاهایی که در حدیث کساء است، اجازه ندادن به ام سلمه برای قرار گرفتن در تحت کساء، روایات اهل سنت ناظر به نزول آیه تطهیر در منزل ام‌سلمه، اهتمام بزرگان به نشر حدیث کساء و مجرب بودن حدیث کساء از جمله دلایل و مؤیدات صدور این حدیث است.»
حجت الاسلام دکتر غلامعلی با اشاره به پیشینه ارائه‌شده گفتند: «برخی منابع در پیشینه دیده نشده است و لازم است آثار آقایان: حمیدرضا اکبری، رسول جعفریان به ویژه سخنان تند صالحی نجف‌آبادی در حدیث‌های خیالی از نظر محقق محترم دور نماند.»
ایشان در باره تمایز بحث واقعه کساء با حدیث کساء گفتند: «نباید بین واقعه کساء و حدیث کساء خلط نمود. واقعه کساء در گزارش‌های متعددی که در باره آن گزارش شده است به حدی است که این واقعه برای ما در حد متواتر یا مستفیض است و این امر شک در رخداد آن را از میان می‌برد. شیعه و سنی همه اصل واقعه کساء و اینکه در خانه ام‌سلمه رخ داده است را مطرح کرده و قبول نموده‌اند و رویکرد تطبیقی شما نیز همین است. اما در باره گزارشی که منسوب به حضرت فاطمه زهرا(س) است جای کار دارد. شیعه مصادیق آیه تطهیر را پنج تن می‌دانند و اهل تسنن افزون بر آنها، آن را شامل همسران پیامبر(ص) نیز می‌دانند.»
از بیانات استاد غلامعلی دانسته می‌شود ایشان وثاقت سندی را بر وثاقت صدوری اولویت می‌دهد، بر خلاف استاد منصوری که وثاقت صدوری را بر وثاقت سندی ترجیح می‌دهد. لذا اختلاف ناقد و ارائه‌کننده را می‌توان اختلاف مبنایی دانست. از این رو ایرادهای ناقد محترم بیشتر رنگ و بوی سندی دارد. حجت‌الاسلام غلامعلی معتقدند سند حدیث کساءِ موردبحث ساختگی است و در ادامه افزودند: «در هیچ سندی این همه علماء حضور ندارند و آوردن نام ۳۰ نفر از راویان این سند به شکلی که در مقاله بررسی و توثیق شده‌اند، درست به نظر نمی‌رسد. سازنده این سند بهترین افراد را آورده است و ارتباط راویان از نظر استاد و شاگری مشخص نیست. مطلب دیگر اینکه همه افراد مذکور در سند دارای کتاب هستند؛ پس یکی باید سلسله سند را به صورت کامل بیان کرده باشد!»
استادیار دانشگاه قرآن و حدیث بقیه موارد انتقادی خود بر مقاله ارائه‌شده را چنین بازگفتند: «عمل علما در صورتی جبران ضعف سند می‌کند که در عصر معصوم یا نزدیک به عصر معصوم باشند. عبارت «سمعت فاطمه انها قالت» صحیح نیست و باید «سمعت فاطمه انها تقول» باشد. مجرب بودن دلیل صحیح بودن نیست. در متون اسلامی همیشه پیامبراکرم(ص) محور هستند در حالی که در حدیث کساء حضرت فاطمه(س) محور قرار گرفته است. بنابراین نباید با به کار گرفتن چنین احادیثی هندسه باورهای دینی را بر هم زد.»
استادیار دانشگاه معارف اسلامی ضمن تشکر از نکاتی که ناقد محترم ارائه کردند، در پاسخ گفتند: «آن منابع به ویژه مقاله صالحی نجف‌آبادی که فرمودید را دیده‌ام. اما به دلیل نگاه افراطی کنار گذاشته شد. این احتمال که آقای رسول جعفریان داده‌اند که داستان‌سرایی در حدیث رخ داده نیز قابل خدشه است. اما اینها محل بحث ما نیست. محور بحث ما بین وثاقت سندی و وثاقت صدوری است نه توهین و افترایی که امثال صالحی مطرح کرده‌اند. همانطور که عرض کردم مجرب بودن به عنوان دلیل علمی بیان نشده است، بلکه جزء مؤیدات بحث آورده شده. یکی از راه‌های معتبر تحمل حدیث، وجاده است که بر پایه آن حدیث کساء در دو قرن در منابع یافت شده است؛ از این رو علما نسبت به آن اهتمام ورزیده‌اند. در حدیث کساء شخصیت حقوقی حضرت زهرا(س) محور قرار گرفته است و این هیچ منافاتی با محوریت حضرت محمد(ص) ندارد، بلکه همچنان که اطاعت از امیرمؤمنان(ع) در حقیقت اطاعت از رسول‌الله(ص) است، محور بودن حضرت زهرا(س) به دلیل ام‌الائمه بودن و به دلیل فرمایش امام زمان(عج) که فرمود «فِی ابْنَهِ رَسُولِ اللَّهِ(ص) لِی أُسْوَهٌ حَسَنَهٌ» (شیخ طوسی، الغیبه، ص ۲۸۶) و… قابل‌پذیرش است. بنابراین اگر با رویکرد وثاقت صدوری به حدیث بنگریم دلایل و مؤیدات متعددی از آموزه های وحیانی و… می‌توان برای آن یافت. اینکه از قول آقای صالحی نجف‌آبادی ایراد ادبی وارد کردید که متن حدیث نکات ادبی را رعایت نکرده، این نیز قابل پاسخ است. مثلاً «شنیدم فاطمه گفت (سمعت فاطمه انها قالت)» از نظر ادبی، صحیح است و ایرادی بر آن مترتب نیست. آمدن اجزاء حدیث کساء در منابع مختلف نشانه خوبی است بر این که متن حدیث مورد بحث در نسخ مختلف حداقل به طور جزئی نیز آمده است.» همچنین صحبت ما از اهتمام علماء ربطی به آنچه فرمودید ندارد. اینکه بزرگانی همچون آیت‌الله مرعشی نجفی، آیت‌الله قاضی طباطبایی، آیت‌الله بهجت، آیت‌الله میرزا جواد تبریزی و… به حدیث کساءِ موردبحث اهتمام داشته‌اند، اجازه آسان گذشتن و رد کردن این حدیث را به این صراحتی که قائلان به وثاقت سند می‌گویند، نمی‌دهد.»