گزارش جلسه دفاع رساله جناب آقای محمدجواد فرج‌نژاد ابرقویی
پنجشنبه, ۳۰ بهمن, ۱۳۹۹
به حول و قوه الهی جلسه دفاع رساله جناب آقای محمدجواد فرج‌نژاد ابرقویی، مقطع دکتری، رشته مدرسی معارف اسلامی گرایش مبانی نظری اسلام یکشنبه ۲۶ بهمن ۱۳۹۹ ساعت ۱۸:۳۰ در دانشگاه معارف اسلامی برگزار گردید.
موضوع رساله: نقد و بررسی مبانی انسان شناختی اندیشه های اخلاقی روشن فکری معنویت‌گرای معاصر ایران.
استاد راهنما: حجت‌الاسلام‌والمسلمین دکتر سید احمد غفاری قره‌باغی.
اساتید مشاور: جناب آقای دکتر گرامی و جناب آقای دکتر ابوذر رجبی.
اساتید داور: حجت‌الاسلام‌والمسلمین دکتر محمدجواد رودگر، حجت‌الاسلام‌والمسلمین دکتر عبدالله محمدی، حجت‌الاسلام‌والمسلمین دکتر مظاهری سیف.
جلسه دفاع، پس از قرائت چند آیه از کلام‌الله مجید و اعلام برنامه توسط استاد محترم راهنما شروع و سپس دانشجو به ارائه گزارشی از رساله و انجام اصلاحات درخواستی اساتید محترم داوران در جلسه پیش‌دفاع پرداخت.
در ادامه داوران محترم به نقد رساله پرداخته و نظرات خودشان را مطرح نمودند و بعد دانشجو و اساتید محترم راهنما و مشاور به نقد داوران پاسخ داده و یا برخی را پذیرفتند تا اصلاح شود. سپس اساتید به جهت ارزشیابی رساله به شور نشسته و نمره را مشخص نمودند. به بعد از آن صورتجلسه توسط استاد محترم راهنما قرائت و در آخر سوگندنامه توسط دانشجو خوانده شد.
چکیده رساله
معنویت‌گرایی ایران معاصر به دنبال جریان جهانی معنویت‌گرایی، به شکل‌های مختلفی بروز و ظهور یافته است. نظریه «عقلانیت و معنویت» مصطفی ملکیان را می‌توان یکی از خوانش‌های موثر این رویکرد دانست. ملکیان جمع میان عقلانیت و معنویت را تنها راه حل رفع و دفع رنج‌های انسان و زیست اخلاقی و معنوی او می‌داند. از آنجا که هر نظریه و تفکری مبتنی بر مبانی هستی‌شناختی، معرفت‌شناختی و انسان‌شناختی خاص خود است، بررسی این مبانی می‌تواند در ارزیابی نظری و کارآیی آن موثر باشد. این تحقیق با استفاده از روش تحلیلی ـ منطقی و با بررسی محتوایی و مضمونی سخنان و مکتوبات مصطفی ملکیان به دنبال فهم مبانی انسان‌شناختی وی و نقد و بررسی آن‌ها است. با توجه به تأکیدات ملکیان، مهمترین مبانی انسان‌شناختی معنویت‌گرایی او عبارتند از: اومانیسم، فردگرایی، رنج‌گریزی.
مهمترین نقد وارد بر اومانیسم مورد نظر ملکیان، در فهم نادرست وی از جایگاه وجودی انسان است. معنویت اومانیستی با چالش جدی پرستش و معنا روبرو است. خودالوهیتی، خودآیینی و خودبسندگی، لوازم مبنای اومانیسم در معنویت‌گرایی هستند. در بحث خودالوهیتیِ انسان معنوی، با مشکل عدم فهم درست از وحدت وجود عرفان اسلامی مواجه هستیم. خودآیینی نیز دچار تناقض درونی، تلازم با سوبژکتیویسم و اشتباه در فهم مفهوم تعبد روبرو است. خودبسندگی انسان معنوی نیز رویه دیگر سکولاریته بودن معنویت‌گرایی نوین قلمداد می‌شود. سکولار بودن معنویت وی و نسبی شدن آن از نقاط ضعف اصلی این لازمه است.
در بحث تفرد معنویت‌گرایی نیز، تلازم آن مبنا با سوبژکتیویسم معرفتی، فروکاهش دین و معنویت به روان‌شناسی فردگرایانه، مزاجی شدن تفکر و فلسفه وجود دارد. همچنین استفاده غیرروشمند ملکیان از آیات قرآن کریم در اثبات این مبنا مشاهده می‌شود. درون‌گرایی افراطی انسان معنوی، خودشیفتگی و آزادی از پیامدهای فردگرایی معنویت ملکیان هستند. این لوازم با چالش‌های جدی فراموشی نقش جامعه، خودبیگانی انسان معنوی و غفلت از آزادی واقعیِ انسان مواجه است.
مبنای سوم وی رنج‌گریزی است. رنج‌گریزی مطرح در نظریه ملکیان، رویه دیگر عاطفه‌گرایی مدرن است. لذت‌گرایی و کوتاه شدن هدف انسان معنوی به دنیای ظاهری و عدم توجه جدی به مساله رنجِ انسان‌ساز، از جمله پیامدهای مهم رنج‌گریزی در معنویت‌گرایی وی است. در عمل نیز این مبنا نه‌تنها به کاهش رنج‌های انسان کمکی نمی‌کند بلکه خود رنج‌آفرینی می‌کند.
واژگان کلیدی
عقلانیت، معنویت، اومانیسم، فردگرایی، رنج‌گریزی، مبانی انسان‌شناختی، ملکیان.
