گزارش کرسی ترویجی با عنوان « روایی و ناروایی اخلاقی تک‌فرزندی»
سه شنبه, ۱۰ آبان, ۱۴۰۱
کرسی ترویجی با عنوان «روایی و ناروایی اخلاقی تک‌فرزندی» در تاریخ یک‌شنبه ۸ آبان ۱۴۰۱ (ساعت ۱۰ تا ۱۲) در دانشگاه معارف اسلامی قم برگزار شد. در این کرسی جناب حجت‌الاسلام شهریاری (دانشجوی دکتری گرایش اخلاق دانشگاه معارف اسلامی) به‌عنوان ارائه‌دهنده و حجت‌الاسلام دکتر آل‌بویه (استادیار پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی) و جناب دکتر محمدجواد فلاح (دانشیار دانشگاه معارف اسلامی) به‌عنوان ناقد و نیز حجت‌الاسلام مهدی باب‌اله‌زاده (دبیر گروه پژوهشی اخلاق اسلامی دانشگاه معارف اسلامی)، به‌عنوان دبیرعلمی حضور داشتند.
در ابتدای این جلسه حجت‌الاسلام شهریاری به عنوان ارائه‌دهنده به بیان دیدگاه خود پرداختند. ایشان ابتدا به امکان بحث اخلاقی درباره تک فرزندی به دلیل اختیاری بودن آن اشاره و سپس مباحث فقهی ـ حقوقی را دراین‌باره چندان راهگشا ندانسته و از لزوم بحث اخلاقی از منظر مسئولیت اخلاقی سخن گفتند. از منظر روش‌شناختی وی روش خود را در این بحث تعاضدی (تعاضد روش‌ها) دانسته و اکتفا به یک اصل یا تمسک به اصل اولیه را به تنهایی کافی ندانستند.
حجت‌الاسلام شهریاری سپس به بیان ادله قبح تک‌فرزندی پرداختند. ایشان ابتدا به نقد دلایل قبح فرزندآوری و عمدتاً ناظر به مباحث جناب آقای ملکیان پرداخته و اذعان داشتند که جناب ملکیان به سه دلیلِ غلبه دردها بر لذت‌ها در دنیا، نقص سیستم تعلیم و تربیت و وجود تعارض اخلاقی میان رشد شخص و رشد فرزند، فرزندآوری را به جهت اخلاقی امری ناروا پنداشته‌اند در صورتی‌که با نگاهی جامع به دنیا و آخرت می‌توان در مجموع لذت را بر درد غالب دانست علاوه بر اینکه اساساً می‌توان با اموری دردها را معنادار نموده و تحمل آنها را آسان نمود. نقد دیگر ایشان معطوف به نقص سیستم تربیت بود که بیان داشتند می‌توان به سیستم تعلیم و تربیت اسلام به عنوان یک نظام کامل دراین‌باره اشاره نمود. درباره دلیل سوم نیز ایشان بر آن بودند که اساساً از منظر دینی فرض تعارض میان منافع فرد و فرزند وجود ندارد وکمک به رشد فرزند می‌تواند در تعالی خود فرد نیز مؤثر باشد.
ایشان سپس به دلائل قبح تک‌فرزندی پرداخته و این دلایل را عرفی، عقلی، نقلی، جامعه‌شناختی و روان‌شناختی دانست. وی در پاسخ به این نکته که تک‌فرزندی نوعی کنش عقلانی است و رفاه و پیشرفت فرزند را در ابعاد گسترده اقتصادی، تربیتی و… به دنبال دارد بیان داشتند که علاوه بر آنکه داده‌های آماری خلاف این مطلب را ثابت می‌کند، از نگاه دینی رزق فقط مادی نبوده و مشقت نیز موجب کمال فرد دیندار می‌گردد. حجت‌الاسلام شهریاری در نقد این بیان روان‌شناختی که در تک‌فرزندی نیازهای روانی فرد بهتر ارضا می‌گردد از رشد روانی فرزند در خانوادهای چندفرزندی سخن گفتند. ایشان دلایل نقلی و تمسک به برخی روایات در ارزشمندی کمی عیال را در این زمینه ناتمام دانسته و بیان نمودند که اساساً این روایات در مقام ارزشگذاری در این زمینه نبوده و به نوعی صرفاً شرح واقع بوده است.حجت‌الاسلام شهریاری در انتهای بحث خود به پیامدهای منفی تک‌فرزندی و نیز حسن اخلاقی چندفرزندی پرداختند.
در ادامه جلسه ناقد اول جناب آقای دکتر آل‌بویه ضمن تقدیر از تلاش ارائه‌دهنده و استفاده از منابع فراوان به طرح نکات انتقادی خویش پرداختند. ایشان از ابهام روش‌شناختی بحث و ناتمام بودن غایت‌گرایی قرب‌گرایانه به عنوان معیار ارزش سخن گفتند.ایشان همچنین عدم ارجاع مناسب و استناد به آمار را در مواقع ضرور از دیگر کاستی‌های شیوه این پژوهش دانستند.عضو هیئت علمی پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی همچنین دلایل عرفی و عقلانی بحث را غیرقابل اقناع و تحلیل روایی پژوهش را نیز فاقد قوت لازم دانستند.
جناب آقای دکتر فلاح دانشیار گروه اخلاق دانشگاه معارف نیز ضمن قدردانی از زحمات ارائه‌دهنده از کاستی روش‌شناختی پژوهش و عدم مشهود بودن ارتباط نظریه ارزش قرب الهی با بحث تک‌فرزندی سخن گفتند. ایشان همچنین به نبود شواهد و استنادات آماری در دلایل روان‌شناختی اشاره و از عدم جامع و مانع بودن دلایل و پاسخ‌ها به سود روایی اخلاقی تک‌فرزندی انتقاد نمودند.
در ادامه نشست نیز حجت‌الاسلام شهریاری ضمن پذیرش بسیاری از نقدها و لزوم تعمیق پژوهش، به برخی اشکالات ناقدین محترم پاسخ دادند.
