Thesis_info

دین و عقلانیت در نگاه ملاصدرا

چکيده
نسبت ميان دين و عقلانيت هم در عالم اسلام و هم در خارج از جهان اسلام همواره به صورت مساله جلوه‌گر بوده است. انديشمندان مسلمان با رويکرد‌هاي مختلف فکري در صدد تبيين اين نسبت قرار گرفته‌اند. صدرالمتالهين شيرازي يکي از اين انديشمندان است که ضمن آشنايي با منابع اساسي دين يعني قرآن و حديث و اشتغال به تفسير قرآن کريم و شرح اصول کافي و تسلط فراوانش به مدارس کلامي، عرفان و مشرب مشائي و اشراقي فيلسوفان و با بنيان‌ گذاري مکتب استوار حکمت متعاليه کوشيده است در نوشته‌هاي مختلف و متعدد خود به تبيين نسبت دين و عقلانيت بپردازد.
رساله حاضر تلاش دارد پس از مفهوم شناسي دين و عقلانيت در نگاه وي، در نخستين گام نشان دهد که وي بجدّ با خرد ستيزي دين مخالف است. او اين مخالفت خود را به طرق مختلف از جمله ارائه دليل و ارائه راه‌کار براي زدودن ستيز ميان برخي گزارهاي دين با عقلانيت نشان داده است. انديشه‌هاي صدرا گرچه او را با ديدگاه‌هاي مختلفي رو به رو ساخته است؛ اما آن ديدگاه‌ها از رخنه نقد‌هايي بنائي و مبنايي صدرا و صدرائيان ايمن نمانده‌اند.
در گام دوم نشان داده خواهد شد که صدرا معتقد است دين واجد برخي گزاره‌هاست که طور معرفتي آنها وراي طور عقل قرار دارد و از اين رهگذر بايد آنها را فراخرد دانست. البته در اين مجال روشن خواهد شد که انقياد نسبت به گزاره‌هاي فراخرد، عملي خرد پذير است. او با ديدگاه‌هاي افراطي– که همه يا عمده دين را فرا خرد مي دانند- و نيز با قول به نبود گزاره فرا خرد در دين و الحاق اين گزاره‌ها به گزاره‌هاي خرد ستيز هم مخالفت مي کند.
رساله در گام سوم نشان خواهد داد که صدرا معتقد است دين داراي گزاره‌هايي خرد پذير است. البته او در اين زمينه خود را از آفاتي که به برخي ديدگاه‌ها آسيب رسانده (يعني افراط در باب خردپذيري دين) ايمن مانده است. در گام نهايي نيز نشان داده خواهد شد که گزاره‌هاي عقيدتي، اخلاقي و فقهي- حقوقي دين چگونه مورد تبيين عقلاني صدرا قرار گرفته است.
واژه‌هاي کليدي: دين، عقلانيت، خرد ناستيزي دين، فراخردي دين، خرد پذيري دين، صدرالمتالهين شيرازي.