Thesis_info

مطالعه تطبیقی نظام قضایی در حکومت امام علی علیه السلام و عصر اول عباسی

چکيده
پرداختن به نظامات و سازمان قضايي که يکي از ارکان با اهميت و حساس هر حکومت و اجتماع بشري و اثرگذار در تداوم و پايداري حکومت‌ها و تمدن‌هاست، از موضوعات پژوهشي ضروري در مطالعات تمدني است و مي‌بايست با بررسي تاريخ تمدن و شناخت نمونه‌هاي موفق نظامات قضايي، به مطالعه مولفه‌هاي اساسي آنها پرداخت. شواهد تاريخي بسياري وجود دارد که نشانگر اقتدار و کارآمدي نظام قضايي در حکومت امام علي(ع) است. بگونه‌اي که آن را مبدل به يک الگو براي حکومت‌ها و حاکمان عدالت‌جو کرده است. از طرفي براساس تاريخ سياسي و ادوار تمدن ملل مسلمان، دوراني که به عصر زرين و دوره شکوفايي تمدن مسلمانان مشهور است معاصر خلافت عباسي بوده است. خانداني که در آغاز نهضت و حکومت خود دست‌کم در ظاهر شعار حمايت و تبعيت از اهل بيت رسول خدا(ص) را سر داد و خاستگاه شيعي داشتند، تا جائيکه برخي مورخان آن را در زمره دول شيعي شمرده‌اند. بنابراين شايسته است نظام قضايي اين حکومت با نظام قضايي اميرالمومنين(ع) بعنوان يک سنجه و معيار مورد مطالعه تطبيقي قرار گيرد تا روشن گردد تا چه حدود با هم مرتبط بودند. با توجه به گستره زماني خلافت عباسي، جهت افزايش ژرفاي پژوهش پيشرو، تنها به بررسي عصر اول عباسي يا بازه زماني بين سال 132 تا 218 قمري پرداخته است. زيرا در اين دوره تقريبا همچنان سخنان و اقداماتي از حکومت عباسي شنيده و ديده مي‌شود که در ظاهر متناسب با شعارهاي آغازين عباسيان در حمايت و پيروي از حکومت رسول‌خدا(ص) و امام علي(ع) است و هم اين دوره، مقدمه و آستانه ورود به عصری بوده که به شکوفايي تمدن اسلامي مشهور شده است. در پژوهش حاضر با روش تاريخي ـ تطبيقي پس از توصيف، تحليل و پردازش و مقايسه دو نظام قضايي علوي و عباسي در سه حوزه کارگزاران، تشکيلات و انديشه‌هاي قضايي که از ارکان هر نظام دادرسي هستند، نکاتي روشن گرديد؛ همانند اينکه در بُعد نيروي انساني و کارگزاران قضايي تناسب دو نظام يادشده از يک روند نزولي تدريجي و منظم برخودار نبوده و دارای فراز و فرود بوده و لزوما در ابتدا، تشابه بيشتر و در انتها، تفاوت عميقتري نداشته است. در حوزه تشکيلات قضايي، تغييراتي در شکل و ساختار نظام قضايي عباسي ايجاد شد، اما چندان بر کارآيي آن نيافزود. البته علت عدم کارآيي آن، اصل ايجاد تشکيلات و تغيير ساختار نبود؛ زيرا بسياري از اين ساختارها در دوره امام علي(ع) و حتي حکومت‌هاي پيشين نيز بصورت ساده و بسيط وجود داشته است. نکته در اين است که علي‌رغم مزيت تفکر تشکيلاتي عباسيان و قدرت و توان آنها در ايجاد ساختار و تشکيلات، به دلايل گوناگون همانند ضعف علمي، انگيزه‌هاي سياسي، سرگرمی‌های روزمره و دنياگرايي و عدم نظارت مستقيم باعث ناکارآمد شدن اين تشکيلات شدند. در رکن انديشه‌هاي قضايي، ميزان دوگانگي و يگانگي نظام قضائي عباسي با علوي، حتی در دوره حکومت هر يک از خلفا عصر اول عباسي متغير است.
واژگان کليدي
مطالعه تطبيقي، نظام قضايي علوي، نظام قضايي عباسي، قضات، کارگزاران قضايي، تشکيلات قضايي، انديشه‌هاي قضايي.