Thesis_info

حقیقت صراط و نقش آن در هدایت و نجات انسان از منظر ملاصدرا و علامه طباطبایی

چکیده
چیستی «صراط» و ربط آن با «هدایت» و «نجات» انسان، از مسائل مهم دین‌پژوهی معاصر است. هر نوع تفسیر از صراط در شبکة معارف دین تأثیرگذار است. بدون فهم حقیقت صراط، بحث پیرامون هدایت و نجات، ناقص و نتایج ابهام‌آفرین مانند تعدّد صراط را در پی خواهد داشت، زیرا هدایت الهی دارای مبدأ (منه)، مقصد (الیه)، وسیله (به)، طریق (فیه/ صراط) و نتیجه (حتی/ نجات) است. در این رساله حقیقت قرآنی و روایی صراط در سه حوزة تکوین، تشریع و جزا، از منظر ملاصدرا و علامة طباطبایی تبیین و سپس نسبت آن با انواع هدایت و رابطه و اثر صراط در امر نجات تبیین گردیده است.
ملاصدرا، صراط تکوینی را هدایت عامه الهی می¬داند، اما صراط تشریعی را صراطی یگانه دانسته که در دنیا، از حیث مفهوم سیر الی الله بوده، و از حیث مصداق«قرآن»، «دین» و «پیامبر و ائمة معصومین علیهم¬السلام» می¬باشد؛ این مفهوم دنیایی حرکت و سیر ارادی و دینی است که در قالب شرع محقق می¬شود، یعنی صیرورت وجودی و نفسانی انسان در دو بُعد علمی و عملی است که با تبعیّت از مصادیق صراط حاصل می-گردد؛ صراط در آخرت را، نمود صراط دنیایی و صورت نهایی نفس، که به‌صورت محسوس بر روی جهنم کشیده شده است می¬داند.
علامة طباطبایی با دو تحلیل فلسفی و دو تحلیل کلامی، به نظام¬های چهارگانة؛ 1- علّی- معلولی؛ 2- حرکت؛ 3- مولویّت و عبودیّت؛ 4- ربوبی، قائل¬ و قوانین علّی معلولی، حرکت طبیعی اشیاء و ربوبیت تکوینی را صراط تکوین و حرکت نفسانی ارادی، اصلاح رابطة مولی و عبد و ربوبیت تشریعی را صراط تشریعی دانسته و در حوزة جزا، تعریفی معطوف به تعریف صراط تشریعی ارائه می¬دهد.
از نظر هر دو حکیم صراط تکوین دارای سیاق واحد و صراط تشریعی دارای وحدت انبساطی است. صراط تکوینی عین هدایت تکوینی و صراط تشریعی نیز عین هدایت تشریعی است. نسبت صراط تشریعی با نجات نسبت وسیله و هدف است.
واژگان کلیدی
صراط، هدایت، نجات انسان، صدرالمتألهین، علامة طباطبایی.