Thesis_info

طریق معرفت نفس برای شناخت خدا درآثار حکما و متکلمین قرن هفتم تا سیزدهم

چکيده
طريق معرفت نفس به عنوان يکي از بهترين راه‌‌هاي خدا شناسي بعد از طريق صديقين، مرقات و نردباني به سوي شناخت ذات، صفات و افعال خداوند است. به دليل اهميت حکما و متکلمين قرن هفتم تا سيزدهم، طرح ابتدايي اين مسأله از قرن هفتم و وفور پراکندگي آن در آثار اين انديشمندان، تطوّر کمّي و کيفي آن از قرن هفتم تا سيزدهم و نهايتا تکاملي که اين مسأله در قرن يازدهم به بعد در آثار آنان به خصوص ملاصدرا، فيض کاشاني و سبزواري به منصه ي ظهور رسيده است، مي‌توان گفت که از منظر آنان انسان مي‌‌تواند با مطالعه کتاب ذات، صفات و افعال نفس خويش به شناخت ذات، صفات و افعال خداوند به اندازه طاقت بشري برسد. اما مطالعه ذات: به اين صورت که انسان با تامل در بداهت وجودي نفس خويش، تجرد، حدوث، امکان و امکان فقري و حرکت نفس مي‌‌تواند وجود خدا را اثبات کند؛ دانشمندان مطرح اين دوره سه تقرير از جمله: حدوث نفس انساني، علت فاعلي خروج نفس از قوه به فعليت و علت غايي خروج نفس از قوه به فعليت را براي اثبات وجود خدا آورده‌اند؛ و نيز با تامل در وحدت حقه ظليه نفس، مي‌‌توان به توحيد ذاتي در هر دو معناي احديّت ذات (صرافت و بساطت) و واحديّت ذات (تنزه از داشتن شريک و مماثل) رسيد. و اما مطالعه صفات: به اين نحو است که انسان با تامل در صفات نفس خود مانند: علم، قدرت، حيات، تجرد، اراده و تکلم، مي‌تواند اين صفات را در خداوند به نحو اعلي و اشرف يا به صورت سلب نقائص آن‌‌ها يا به صورت انتساب اشرف النقيضين به او بشناسد که اين همان ديدگاه تشبيه در عين تنزيه است، و بنا بر اين ديدگاه است که مي‌‌توان به توحيد صفاتي رسيد و خداوند را در صفات کماليه‌اش بي‌‌همتا دانست و عينيت صفات ذاتيه با ذات الهي را شناخت. و اما مطالعه افعال: اين است که از راه توجه به اقسام افعال الهي، انواع عوالم و مراتب افعال الهي و مضاهات نفس انساني با آن‌ها، مي‌‌توان به افعال خداوند شناخت حاصل نمود؛ همچنين مطالعه فقر و احتياج نفس، فاعل حقيقي نبودن او در افعالش، انصرافي که در تصميم هايش رخ مي‌دهد و محال بودن تعلق دو نفس به يک بدن، انسان را به تمام مراتب توحيد افعالي: مالکي، خالقي و ربوبي مي‌رساند. لازم به ذکر است که روش گردآوري داده‌‌هاي اوليه در اين تحقيق کتابخانه‌ اي بوده و روش تحقيق عقلي مي‌‌باشد.
واژگان کليدي
نفس، معرفت نفس، خدا، صفات الهي، افعال الهي، توحيد ذاتي، توحيد صفاتي، توحيد افعالي.