برگزاری کرسی ترویجی «تبارشناسی دانش مصطلح الحدیث با رویکرد دفاع از علمای شیعه»

کرسی ترویجی با عنوان «تبارشناسی دانش مصطلح الحدیث با رویکرد دفاع از علمای شیعه» در تاریخ سه شنبه ۲۱/۴/۱۴۰۱ (ساعت ۱۰ تا ۱۲) در دانشگاه معارف اسلامی قم برگزار شد. در این کرسی حجت‌الاسلام دکتر کامران اویسی عضو هیئت‌علمی دانشگاه معارف اسلامی به‌عنوان ارائه‌دهنده و حجت‌الاسلام دکتر محمدکاظم رحمان‌ستایش عضو هیئت‌علمی دانشگاه قم به‌عنوان ناقد و حجت‌الاسلام دکتر منصوری عضو هیئت‌علمی دانشگاه معارف اسلامی، به‌عنوان دبیر علمی حضور داشتند.
پس از قرائت آیاتی از قرآن کریم در ابتدای این کرسی، دبیرعلمی جلسه حجت‌الاسلام دکتر منصوری ضمن خوش آمدگویی به اساتید و شرکت‌کنندگان حضوری ومجازی، چکیده‌ای از موضوع را تبیین و اهمیتش را بیان نمودند.
در ادامه حجت‌الاسلام دکتر اویسی به عنوان ارائه‌دهنده در ابتدای این نشست، «مصطلح الحدیث» را تبارشناسی کردند. به اعتقاد ایشان، از اهل‌سنت ابومحمد رامهرمزی اولین کسی بود که اصطلاحات حدیثی را تنقیح کرد و در شیعه سید ابن‌طاووس نخستین کسی است که این کار را انجام داد. ارائه دهنده محترم سپس انگیزه جعل اصطلاح درایه الحدیث را تبیین نمود و ایراد اصلی برخی اخباریون به علم درایه الحدیث را در این دانست که دانش مذکور کم فایده است؛ زیرا تمام احادیث شیعه صحیح بوده و عمل به اصطلاحات جدید در علم درایه کار باطلی است. همچنین برخی از اصولیون مانند صاحب معالم اصطلاحات درایهالحدیث را برگرفته از عامه می‌دانند. برخی مانند استرآبادی به صراحت و تندی از تقسیم رباعی خبر انتقاد کرده و معتقد است افرادی مانند ابن‌جنید و ابن‌عقیل و ابن‌ادریس حلی از عامه پیروی کردند و این کار را یک بدعت دانسته است. سپس در دو محور به این شبهات پاسخ داده شد یک پاسخ نقضی و ۱۱ پاسخ حلی. مهمترین پاسخ‌های حلی عبارتند از یک. تولید دانش؛ دو. توجه به تفاوت حدیث صحیح و ضعیف نزد متقدمان و متأخران سه. انتساب قبیح بدعت به بزرگان شیعه؛ چهار. التفات به تفاوت مصطلحات حدیثی شیعه و اهل تسنن پنج. لحاظ اختلاف مبانی خبری مخبری شش. دلالت التزامی بر عدم بدعت تقسیم رباعی و… .
سپس ناقد محترم حجت‌الاسلام دکتر رحمان‌ستایش، ضمن تقدیر از دانشگاه معارف و نویسندگان مقاله و ارائه کرسی، بیان نمود که یکی از محورهای دانش‌ها مباحث تاریخی است. معمولاً در هر علمی، برای رشد علم، آشنایی با تاریخ آن علم و تحلیل تاریخی آن مهم است. وی این کرسی را از این مقوله و پرداختن به آن را مهم دانست. لذا از نویسندگان از این حیث که هر آنچه ممکن «ان یقال» را جمع‌آوری کرده‌اند تشکر نمود. سپس به بیان برخی ایرادات پرداختند.
از نگاه ایشان اصلی‌ترین ایراد مقاله این است که موضوع و محور در مقاله گم شده است. زیرا دو بحث وجود دارد: یک بحث این است که علم درایه آیا در شیعه اصیل است یا نه و فایده دارد یا نه؟ دوم اعتبارسنجی اصطلاحات چهارگانه است. در واقع عنوان مقاله روی بحث اخص رفته اما متن متمرکز نیست و اعم شده است.
نکته بعد اینکه اولین نفر در شیعه که فرمودید سید ابن‌طاووس بوده، مطلب صحیحی نیست. اولین نفر شهید ثانی بوده است. یعنی نقطه مقابل رامهرمزی، شهیدثانی است.
ایشان در ادامه نسبت به جواب نقضی ارائه شده ایراداتی مطرح کردند. وی در تبیین اشکال اخباریون و اصولیون به تقسیمات چهارگانه حدیث بیان داشت: روح اشکال که اخباریون و دیگران می‌گیرند این است که با این تقسیم در حقیقت تصنیف اتفاق می‌افتد یعنی تکه‌تکه شدن. توضیح اینکه حدیث به عنوان مادر دانش‌های اسلامی است و شما با تقسیم کردن حدیث، جایگاه آن را سست می‌کنید. مثلاً اینکه برخی در کافی از ۱۶۰۰۰ روایت، ۹ هزار روایت را ضعیف دانسته‌اند معنایش این است که بسیاری از منابع اسلام از دست برود. این است دغدغه اخباریون از تخریب اسلام توسط تقسیم احادیث و الا صرف ایجاد اصطلاح به اسلام ضربه نمی‌زند. راه حل این است که باید تبیین شود که نسبت بین “صحیح” و “حجیت”، تساوی نیست. یعنی اینگونه نیست که هر حدیث صحیح، حجت باشد و اینطور نیست که هر حدیث ضعیفی فاقد حجیت باشد. از نگاه ایشان، پاسخ‌های نقضی ارائه‌کننده محترم در حقیقت پاسخ نقضی نیست. ضمنا مقدمه‌ای که از شیخ علی تهرانی نجفی مطرح شده نیز ابهام دارد و نیاز به توضیح دارد. دکتر رحمان‌ستایش همچنین نسبت به همه پاسخ‌های حلی مطرح شده در مقاله، ایراداتی مطرح نمود که به برخی از آنها به اختصار اشاره می‌شود:

ـ پاسخی که تحت عنوان تولید دانش مطرح شده قابل‌پذیرش نیست؛ زیرا به اعتبار روایت علینا القاء الأصول و علیکم التفریع، جعل اصطلاحات تفریع نیست و… .
ـ پاسخ حلی شماره ۲ و ۴ باید با هم می‌آمد.
ـ استفاده از کلمات شیخ بهایی درست انجام نشده است. اینکه از شیخ بهایی نقل شده که اولین مصنف علامه حلی است باید دقت نمود که در اینجا واژه مصنف درست معنا نشده است. مصنف یعنی تقسیم‌کننده.
ـ همچنین بحث خبری مخبری مربوط به حجیت است نه تقسیم حدیث.
ـ دلالت التزامی که مطرح شد نیز مفهوم نیست. ـ نکته دیگر اینکه زیرکانه ارائه‌کننده محترم از برخی منابع استفاده کرده و از برخی منابعی که باید استفاده می‌شد استفاده نکرده است. دیدگاه شهیدثانی نادیده گرفته شده است.
ـ تعبیر به بدعتی که امثال استرآبادی به تقسیم‌کنندگان حدیث نسبت داده، یعنی بدعت روشی نه بدعت در دین. (اگرچه قبول داریم کلمات استرآبادی گاهی تند است.)
ـ در متن از آیه‌ای جهت استشهاد و استدلال استفاده شده که درست استفاده نشده است. سپس ناقد محترم به برخی اشتباه‌های تایپی موجود در متن مقاله اشاره نمود.

در ادامه حجت‌الاسلام دکتر اویسی ضمن قدردانی از قبول زحمت نقد توسط استاد رحمان‌ستایش ضمن اشاره به اینکه ایده چنین مبحثی را از دوران دانشجویی از خود استاد اخذ نموده، از زحمات ایشان تشکر نمود و تمام اشکالات استاد ناقد را پذیرفت و وقت دفاع خویش را در اختیار ناقد محترم قرار داد تا مباحث خویش را تکمیل نماید. در ادامه حجت‌الاسلام دکتر رحمان‌ستایش به برخی ایرادها به صورت موردی پرداختند؛ نظیر استفاده از تعابیر شعاری در ص ۸۵ و نیز ابهام در ترجمه مطرح شده در ص ۹۱ و… .
در پایان نیز حجت‌الاسلام دکتر منصوری به جمع‌بندی مباحث پرداختند و به ارائه‌کننده محترم پیشنهاد دادند با به کارگیری نکات ارزشمند ناقد محترم، پژوهش در این موضوع را ارتقا بخشد.
شایان ذکر است علاقمندان جهت مطالعه دقیق‌تر کرسی ارائه شده می‌توانند به فصلنامه شیعه‌شناسی شماره ۷۴ مقاله: ابتکار شیعه در تقسیمات چهارگانه حدیث (نقد انگاره اقتباس از اهل سنت) نوشته روح‌الله محمدعلی‌نژاد، کامران اویسی و فرزاد دهقانی ص ۷۳ تا ۱۰۴ مراجعه نمایند.