خلاصه نشست کرسی ترویجی با عنوان «چیستی روش تعاملی و تلفیقی در فهم نصوص دین»

کرسی ترویجی با عنوان «چیستی روش تعاملی و تلفیقی در فهم نصوص دین» به همت معاونت پژوهشی دانشگاه معارف اسلامی در تاریخ چهارشنبه ۱۵ اسفند در ساعت ۱۰ صبح در سالن امام رضا(علیه‌السلام) دانشگاه معارف اسلامی برگزار ‌گردید. ارائه دهنده بحث جناب آقای دکتر ابوذر رجبی بودند و حجت‌الاسلام دکتر حسن پناهی آزاد به عنوان ناقد مباحث ارائه شده را مورد ارزیابی قرار دادند. حجت‌الاسلام دکتر محمدهادی منصوری نیز دبیری علمی این کرسی را برعهده داشتند.

آقای دکتر رجبی ابتدا به ارائه خلاصه نظریه خویش پرداختند. وی در بیان ماهیت بحث خود آن را از مباحث ناظر به فلسفه تفسیر و از مباحث تمهیدی برای ورود به عرصه فهم قرآن کریم دانستند و بیان داشتند فهم نصوص دینی به خصوص قرآن کریم با روش‌ها و رهیافت‌ها و رویکردهای متعددی مواجه است. رویکرد رایج بین مسلمین رهیافت سمانتیکی یا معنا شناختی است که از میان سه عنصر متن و مولف و مفسر به دو بخش اول توجه داشته و قصد اصلی تفسیر متن را فهم مراد مولف می‌داند. نگاه رهیافت هرمنوتیکی است که محصول دوره جدید در غرب بوده و برخی از روشنفکران جهان اسلام آن را پذیرفته و از این رهیافت در فهم قرآن و دیگر نصوص دینی بهره می‌گیرند. هر دو رویکرد با آسیب‌هایی مواجه است. برای فاصله گرفتن از این چالش‌ها باید به روش دیگری دست یازید که ارائه کننده بحث از آن به رهیافت تلفیقی و تعاملی یاد کردند. در این رویکرد از حصر توجه به قصد گوینده و آنچه نصیب مخاطب می‌شود،‌ فراتر رفته و تعامل فعال بین گوینده و شنونده مطرح می‌شود. در این رهیافت معنا، حاصل تعامل متن و مخاطب و مراد مولف است.

رهیافت تلفیقی چون قرآن کریم را دارای لایه‌ها و سطوح معنایی متعدد می‌داند در سطح ظاهر از رهیافت سمانتیکی استفاده می‌کند و بر این باور است که برای فهم لایه‌های باطنی نمی‌توان صرفا با تحلیل معنا شناختی به فهم متن رسید.

در ادامه ناقد محترم حجه الاسلام دکتر پناهی آزاد ضمن تشکر از ارائه دهنده بحث و پذیرش برخی از مبانی نظریه، بیان داشتند این نظریه را می‌توان توسعه همان نظریه سمانتیکی دانستند که مبتنی بر مسئله دلالت به تحلیل معنا می‌پردازد. کانون نظریه تحلیل معنایی که در میان مفسران مسلمان رایج است، مسئله دلالت است. اگرچه اشکالاتی نیز دارد اما با توسعه آن می‌توان همین موارد روش تعاملی و تلفیقی را در آن اشراب کرد. ضمن اینکه از جهت حجت و اعتبار و صدق نظریه تعاملی و توافقی باید موضع خود را مشخص سازد.  در این روش باید در تعارض احتمالی دو نص یا دو ظاهر تکلیف مشخص شود. ارائه‌کننده بحث باید در مقام تبیین از شواهد قرآنی نیز بهره گیرند.