گزارش جلسه دفاع رساله جناب آقای مرتضی اولیانسب
شنبه, ۱ مهر, ۱۴۰۲
به حول و قوه الهی جلسه دفاع رساله جناب آقای مرتضی اولیانسب، مقطع دکتری، رشته مدرسی معارف اسلامی گرایش مبانی نظری اسلام پنج‌شنبه ۳۰ شهریور ۱۴۰۲ ساعت ۱۹ در دانشگاه معارف اسلامی برگزار گردید.
موضوع رساله: تحلیل تطبیقی پیش‌فرض‌های معرفت‌شناسانه، جهان‌شناسانه و انسان‌شناسانه معادشناسی شیخ مجتبی قزوینی و علامه طباطبایی و تأثیر آنها در تبیین حقیقت معاد، ثواب و عقاب و مسئله خلود.
استاد راهنما: حجت‌الاسلام‌والمسلمین دکتر امامی‌نیا.
اساتید مشاور: جناب آقای دکتر غلامحسین گرامی و جناب آقای دکتر ابوذر رجبی.
اساتید داور: حجت‌الاسلام‌والمسلمین دکتر محمدمهدی گرجیان عربی، حجت‌الاسلام‌والمسلمین دکتر محمدحسن قدردان قراملکی، حجت‌الاسلام‌والمسلمین دکتر عبدالحسین خسروپناه.
جلسه دفاع، پس از قرائت چند آیه از کلام‌الله مجید و اعلام برنامه توسط استاد محترم راهنما شروع و سپس دانشجو به ارائه گزارشی از رساله و انجام اصلاحات درخواستی اساتید محترم داوران در جلسه پیش‌دفاع پرداخت.
در ادامه داوران محترم به نقد رساله پرداخته و نظرات خودشان را مطرح نمودند و بعد دانشجو و اساتید محترم راهنما و مشاور به نقد داوران پاسخ داده و یا برخی را پذیرفتند تا اصلاح شود. سپس اساتید به جهت ارزشیابی رساله به شور نشسته و نمره را مشخص نمودند. به بعد از آن صورتجلسه توسط استاد محترم راهنما قرائت و در آخر سوگندنامه توسط دانشجو خوانده شد.
چکیده رساله
رساله حاضر پژوهشی است که ضمن بیان اشترکات و امتیازات شیخ مجتبی قزوینی و علامه طباطبایی درباره پیش‌فرض‌های معرفت‌شناسانه، جهان‌شناسانه و انسان‌شناسانه دخیل در حقیقت معاد، ثواب و عقاب و مسأله خلود، تأثیر این پیش‌فرض‌ها در سه مسأله مذکور را نیز بررسی نموده است.
موضوع معاد و مباحث پیرامون آن از قبیل ثواب و عقاب و خلود از جمله آموزه‌های مهم دینی به شمار می‌آیند.
مخالفت شیخ مجتبی قزوینی با عقل فلسفی و نگاه انحصارگرایانه وی به نقل، سبب پیدایش نوعی ماده‌پنداری در سیستم معرفتی ایشان شده است. این نگاه معرفتی در انتخاب نوع پیش‌فرض‌های پنج‌گانه‌ای که ایشان برای تبیین مسأله معاد از آنها بهره جسته تأثیرگذار بوده است؛ خروجی مستقیم و غیر‌مستقیم پیش‌فرض‌های وی بیان این واقعیت است که انسان و سایر پدیده‌های موجود در جهان آخرت همه اموری مادی به شمار می‌آیند. شیخ مجتبی این پیش‌فرض‌ها را در قالب سه اصل جهان‌شناسانه، و دو اصل انسان‌شناسانه مطرح کرده است. همچنین ایشان بر اساس این پیش‌فرض‌ها، رهیافتی مادی از مسأله ثواب و عقاب ارائه داده و معتقد است بهشت و جهنم و حور و قصور وجود خارجی و مادی دارند. ایشان ورود تفصیلی به بحث خلود نداشته و صرفاً به خالد بودن اهل آتش در جهنم اکتفا کرده است.
علامه طباطبای نقل را به عنوان منبع انحصاری در تبیین مباحث معاد بر شمرده است؛ از دیدگاه او جهان آخرت از سنخ حقایق ملکوتی است و عقل گرفتار حجاب‌های مادی راهی برای دسترسی به آن حقایق ملکوتی ندارد. این نوع نگرش سبب شده که وی معاد را با ابعاد و ویژگی‌های ملکوتی آن تبیین کند. در همین راستا پیش‌فرض‌های جهان‌شناسانه و انسان‌شناسانه که ایشان در تبیین مباحث معاد از آنها بهره برده است جملگی درصدد تبیین این واقعیت هستند که حقایق جهان آخرت از ماده و آثار ماده کاملاً پیراسته است. غالب این پیش‌فرض‌ها به گونه‌ای است که علامه مستقیماً به پیش‌فرض بودن آنها تصریح نکرده است. این پیش‌فرض‌ها در قالب هفت اصل جهان‌شناسانه و دو اصل انسان‌شناسانه مطرح شده است. ایشان در مسأله حقیقت ثواب و عقاب و خلود نیز با همین نگاه ملکوتی ضمن بهره جستن از پیش‌فرض‌های جهان‌شناسانه و انسان‌شناسانه به تبیین آن دو مسأله پرداخته است.
واژگان کلیدی
پیش‌فرض، معاد، ثواب و عقاب، خلود، شیخ مجتبی قزوینی، علامه طباطبایی.
