گزارش جلسه دفاع رساله جناب آقای میثم اورنگی

به حول و قوه الهی جلسه دفاع رساله جناب آقای میثم اورنگی، مقطع دکتری، رشته مبانی نظری اسلام چهارشنبه ۱۷ خرداد ۱۴۰۲ ساعت ۱۵ در دانشگاه معارف اسلامی برگزار گردید.
موضوع رساله: استکشاف منطق جدال احسن (اصول، روش و ساختار) بر پایه تحلیل مفهومی و مصداقی آن در قرآن.
استاد راهنما: حجت‌الاسلام‌والمسلمین دکتر محمدرضا امامی‌نیا.
اساتید مشاور: جناب آقای دکتر غلامحسین گرامی و جناب آقای دکتر ابوذر رجبی.
اساتید داور: حجت‌الاسلام‌والمسلمین دکتر عبدالله محمدی، حجت‌الاسلام‌والمسلمین دکتر محمدباقر سعیدی‌روشن، حجت‌الاسلام‌والمسلمین دکتر عبدالرحیم سلیمانی بهبهانی.
جلسه دفاع، پس از قرائت چند آیه از کلام‌الله مجید و اعلام برنامه توسط استاد محترم راهنما شروع و سپس دانشجو به ارائه گزارشی از رساله و انجام اصلاحات درخواستی اساتید محترم داوران در جلسه پیش‌دفاع پرداخت.
در ادامه داوران محترم به نقد رساله پرداخته و نظرات خودشان را مطرح نمودند و بعد دانشجو و اساتید محترم راهنما و مشاور به نقد داوران پاسخ داده و یا برخی را پذیرفتند تا اصلاح شود. سپس اساتید به جهت ارزشیابی رساله به شور نشسته و نمره را مشخص نمودند. به بعد از آن صورتجلسه توسط استاد محترم راهنما قرائت و در آخر سوگندنامه توسط دانشجو خوانده شد.

چکیده رساله
جدال احسن بر پایه مقدمات معقول و مقبول با هدف کشف حقیقت، آگاهی‌بخشی و دفع مجهول به دور از هر گونه خصومت و روش‌های غیرمتعارف و غیراخلاقی، از جمله شیوه‌های متداول در قرآن و از ابزارهای کارآمد انبیاء است. از این رو افرادی که ذهنی آمیخته از القائات شیطانی دارند، ابتدا باید با جدال احسن تخلیه و سپس با حکمت و موعظه تحلیه ‌گردند.
رساله حاضر به استکشاف منطق جدال احسن (اصول، روش و ساختار) بر پایه تحلیل مفهومی ‌و مصداقی آن در قرآن پرداخته است. در این پژوهش با مطالعه ‌قرآن، آیات مرتبط با موضوع بحث استخراج شده است. پس از دسته‌بندی و عنوان‌گذاری مطالب، با روش کتابخانه‌ای به پژوهش و تحقیق در کتب تفسیری، ذیل آیات، همت گمارده شده است. شایان ذکر است پس از مطالعه تمامی ‌آیات قرآن، با ابتکار و استنباط پژوهشگر، مطالب در سه بخش اصول، روش و ساختار ارائه گردیده است. اصول با سه عنوان اعتقادی، اخلاقی و علمی در فصل دوم تبیین شده است. همچنین روش‌های جدال احسن در قالب پانزده فن در فصل سوم ارائه شده است. در فصل چهارم نیز به ساختار اخذ شده از اصول و روش‌های با دو عنوان ساختار مُجادل و ساختار مُجادله پرداخته شده است.
بنا بر آیات قرآن، اعتقاد و التزام به اصول اعتقادی، اخلاقی و علمی از پایه‌های اساسی جدال احسن است. آنچه مجادل را ملتزِم به رعایت اصول اخلاقی، علمی و روش‌های صحیح در جدال احسن می‌کند، نوع نگرش و رویکرد او به مبدأ و معاد است. مجادل، برای آنکه بتواند جدال خود را متصف به احسن کند، باید اصول اخلاقی همچون توکل و استعانت به خدای سبحان، کلام لین و نرم، پرهیز از کبر و پیروی نکردن از القائات شیطانی را مد نظر داشته باشد. علاوه بر اصول اعتقادی و اخلاقی، اصول علمی همچون داشتن پشتوانه علمی، جدلِ مستدل و مبرهن، پرهیز از مغالطه، جدل برای انکشاف حق و حقیقت، پایبند بودن به موضع حق و دفاع از آن، ثمر بخش بون مجادله و مخاطب‌شناسی، مجادل را در رسیدن به هدف جدال احسن که استکشاف حقیقت است یاری می‌کند.
با استکشافی که در آیات قرآن صورت پذیرفت، روش‌هایی همچون استفاده از تمثیل و تشبیه، بهره‌بردن از مسلمات طرف مقابل، بهره‌‌بردن از مشهورات، جواب نقضی، سائل شدن، مجیب بودن، استدلال به طریق اولویت، دعوت اثباتی، انذار در مجادله، استناد به منابع طرف مقابل، نهراسیدن از تمسخر و استهزا، منحرف نشدن از مسیر بحث، معرفی خود و جایگاه و اقرار گرفتن استخراج شده است.
دستاورد این پژوهش، ارائه اصول، روش و ساختار مورد نیاز در جدال احسن در قرآن برای کشف حقیقت، جایگزین کردن الگوی مناسب و صحیح بجای الگوهای غلطِ مبتنی بر جدال غیراحسن، ارائه الگوی کاربردی برای تبلیغ و ترویج معارف دین و کشف حقائق مبتنی بر رعایت اصول علمی ‌و عملی است.

واژگان کلیدی
قرآن، جدال احسن، جدل، اصول جدال احسن، روش جدال احسن، سائل، مجیب.