Thesis_info

تبیین عقل و عقلانیت در قرآن کریم

چكيده
واژگان کليدي: عقل، عقلانيت، قرآن، عقل‌گرايي، واقع، حقيقت
مسئله عقل و عقلانیت از مسائل مبنايي و اختلافی است كه از گذشته‌هاي دور مطرح بوده و تمام ديدگاه‌ ها در مورد عقل به سه نظریه مهم منتهی مي‌شود: ارزش و جايگاه عقل، حقيقت آن و رابطه تعقل با تدين.
در اين پژوهش ضمن تعريف و بيان كلياتي در مورد عقل و عقلانيت، به بيان ديدگاه‌هاي مختلف اعم از عقل‌گرا و عقل ستيز پرداخته شده و سپس ديدگاه قرآن در تبيين عقل مورد بررسي قرار مي‌گيرد.
عقل از نظر قرآن، حجت و معتبر و مصون از اشتباه است چون علاوه بر تأكيد بر آن، موضوعاتي عقلی مطرح كرده و در مواردي هم مستقيما به استدلال عقلی پرداخته است
همين طور عقل قرآني به دنبال حقيقت و ناظر به غيب است و با تكيه بر فطرت، باعث هدايت مي‌شود به شرط اين كه همراه تقوا،‌ علم، سلامت دروني و رعايت اصول منطقي و... بوده و از گناه پيش داوري، گمان، تعصب و تقليد پرهيز كند. عقل قرآني كاركردهايي دارد از جمله تكامل و تربيت عاقل ، كشف حق و مصلحت، سعادت و فرهنگ سالم و هدايت انسان به راه درست.
عقلانيت از ديدگاه قرآن مبتني بر واقع‌گرايي و مبناگرايي است يعني ناظر به واقع و منتهی به بديهيات مي‌شود. قرآن ملاك عقلانيت را حقيقت و معيار آن را دليل معتبر وانسجام مي‌داند نه صرف دستور يا سليقه و قرارداد. عقلانيت شرائطي دارد از جمله اثبات شدن، جامعيت، يقيني بودن، واقع ‌نمايي ، معنويت. همچنين اموري مانع از آن هستند مثل احساس‌گرايي، تقليد، كتمان حقيقت.
در رابطه عقل و دين، قرآن قائل به عقلانيت اعتدالي است كه كليات اعتقادي دين را قابل بررسي عقلاني دانسته و رسيدن به يقين را ممكن مي‌داند.
در نتيجه عقل قرآنی عقلی است كه علاوه بر استفاده از منابع گوناگون، مبتني بر فطرت و به دنبال حقیقت است لذا ديدگاه متکلمان شیعه موافق و بقیه ديدگاه‌ها مخالف قرآن هستند.