گزارش نهمین جلسه نقد کتابهای درسی معارف اسلامی
چهارشنبه, ۲۹ خرداد, ۱۳۹۸
عنوان کتاب: تفسیر موضوعی قرآن کریم
نویسنده: جناب حجت الاسلام و المسلمین دکتر علی نصیری، عضو هیئت علمی دانشگاه علم و صنعت تهران
داور: حجت الاسلام و المسلمین دکتر محمد هادی منصوری عضو هیئت علمی دانشگاه معارف اسلامی
ناقدان:
دکتر محمد علی کوثری: استادیار گروه معارف اسلامی دانشگاه آزاد اسلامی واحد شیراز
دکتر سیده فاطمه موسوی: استادیار گروه معارف اسلامی دانشگاه آزاد اسلامی واحد شیراز
جناب آقای فرخ حبیبی مهکویه: مدرس گروه معارف اسلامی دانشگاه آزاد اسلامی واحد شیراز
جلسه در ۲۲ خرداد ۱۳۹۸ در دانشگاه آزاد اسلامی واحد شیراز و با حضور سی نفر از اساتید گروه معارف اسلامی دانشگاه های استان فارس از ساعت ۸ تا ۱۳ برگزار شد.
کتاب مذکور بر پایه اهداف دروس معارف اسلامی مطابق با مصوبه شورای عالی انقلاب فرهنگی (توسعه و تعمیق باورهای دینی، تغییر در رفتار مخاطبان، پاسخ به شبهات دانشجویان) و نیاز دانشجویان بررسی گردید. نقاط قوت و ضعف مطرح شده در جلسه به شرح ذیل است:
مهم ترین نقاط قوت کتاب
طراحی گرافیکی جلد و رنگ آن بسیار آرام بخش و زیباست.
نظم منطقی کتاب بسیار خوب است.
سبک نگارش، عالمانه است.
بیان اهداف در ابتدای فصول، نتیجه گیری در آخر فصول، همچنین آوردن منابع برای مطالعه بیشتر از امتیازهای این ساختاری این کتاب است.
خواننده به خوبی می تواند با اهداف فصل ارتباط برقرار کند.
فصل چهارم (مقایسه قران با کتب مقدس) بسیار مفید است.
فصل ۱۲ از جمله فصل های مهم است.
بحث انصاف و عدالت خداوند در فصل خدا در قرآن، مورد استقبال دانشجویان قرار گرفت.
…
مهم‌ترین نقاط اصلاحی کتاب
حجم زیاد کتاب
لزوم تجمیع برخی فصول نظیر فصل دوازدهم با فصل دوم.
سنگین بودن برخی واژگان، عبارات و گزاره ها برای دانشجویان.
لزوم ذکر منبع و نیز ترجمه عبارت های عربی در برخی موارد.
نگاه جانبدارانه ی نویسنده در فصل ۴ و ۱۱.
افراط در بیان عذاب در فصل هفتم (معاد شناسی).
فراوانی کاربست استشهادی آیات بدون تحلیل و تفسیر.
تکراری بودن صفات خدا در فصل خداشناسی و لزوم جایگزینی اوصافی دیگر.
کمرنگ بودن پرداختن به شبهات.
…
تبیین و دفاع استاد نصیری:
جناب دکتر نصیری از نقد اساتید استقبال نمود و نقد را تحفه ای برای نویسنده دانست. جناب استاد نصیری بیان کردند که این کتاب با یک نقشه روشن وناظر بر اهدافی چون توسعه و تعمیق باورهای دینی، تغییر در رفتار مخاطبان و پاسخ به شبهات دانشجویان تدوین شده است. برخی مطالب که با سایر کتب معارفی مانند اندیشه ها در تداخل است. اما در تفسیر موضوعی قرآن رویکرد قرآنی به مباحث وجود دارد. نویسنده به قاطعیت ایراد تفسیری نبودن برخی مطالب کتاب را رد کرد. با این بیان که همه ی مباحث با آیات قرآن آغاز شده و ادامه آن تبیین آیات بیان گردیده است.
بیان شبهات نیز، به صورت پنهانی با رویکرد تبیینی است. به عنوان مثال قصاص بیان شده، اما با عنوان شبهه نیامده است. پاسخ تفصیلی به شبهات دانشجویان کتاب مستقلی می طلبد. همچنین شبهات بایستی به صورت پنهان پاسخ گفته شود.
در فصل های مذکور نیز نگاه جانبدارانه وجود ندارد. بلکه این استاد است که می تواند با بیان دقیق مطالب از بسترسازی شبهه جانبدارانه بودن مطلب جلوگیری کند.
نویسنده محترم افراط در تبیین آیات عذاب را پذیرفت و وعده اصلاح آن در ویراست دوم را داد.
همچنین از جابجایی و تجمیع فصل ۱۲ به فصل ۲ استقبال کرد.
درباره ی حجم زیاد کتاب، پیشنهاد کردند که برخی مطالب در کادر و برای مطالعه بیشتر بیاید.
ناقدان در پاسخ به این دیدگاه نویسنده اظهار نمودند:
کادر بندی کتاب با عنوان برای مطالعه بیشتر، سیر منطقی کلام را از بین می برد و تجربه موفقی نبوده است. پیشنهاد می شود از حجم برخی مطالب و آیات کاسته شود.
داوری نهایی
حجت الاسلام دکتر منصوری، ضمن تقدیر و تشکر از اساتید حاضر در جلسه، بر سیاست معاونت پژوهشی دانشگاه معارف اسلامی قم بر برگزاری همزمان جلسه نقد و کارگاه آموزشی در بیرون از شهر مقدس قم تأکید نمود. بر همین اساس برگزاری این جلسه در دانشگاه آزاد شیراز را پربرکت و پربار دانست.
وی با دسته بندی اظهار نظرهای ناقدان و نویسنده محترم اذعان داشت که بسیاری از ایرادهای ساختاری اساتید ریشه در سرفصل های موجود کتاب های درسی دارد. از این رو اینگونه نقدها به نویسنده محترم وارد نیست و باید در جای دیگری حل شود و ربطی به دانشگاه معارف اسلامی قم هم ندارد و باید از وزارت علوم اصلاح سرفصل ها انجام شود.
مواردی از نقدهای ساختاری نظیر جابجایی برخی فصول، حذف برخی عناوین و جایگزین نمودن عناوین مهم تر و به روزتر را بر نویسنده وارد دانست. مواردی از نقدهای محتوایی را که نویسنده نیز بر اصلاح آن تأکید نمودند، را داور محترم وارد دانسته و نیز برخی پاسخ های نویسنده محترم به ناقدان را قانع کننده ندانست و لزوم اصلاح آن موارد در ویراست دوم کتاب را خواستار شد. همچنین حجت الاسلام منصوری تأکید نمود واژگان سخت نظیر غلات، مرجئه و … که از کاربست آن در متن گریزی نیست در پاورقی تبیین گردد.
درباره پاسخ به شبهات کتابهایی از سوی نهاد مقام معظم رهبری و دانشگاه معارف اسلامی چاپ شده است که اساتید محترم می توانند با مطالعه آنها به شبهات احتمالی دانشجویان در کلاس پاسخ بدهند. همچنین دکتر منصوری پیشنهاد داد متناسب شبهات مطرح شده در دانشگاه آزاد اسلامی استان فارس می توان آثاری در پاسخ به شبهات و متناسب به هر منطقه با همکاری اساتید معارف اسلامی همان منطقه ارائه نمود و این همت اساتید محترم را می طلبد. دانشگاه معارف اسلامی از چنین آثاری استقبال می نماید.
درباره ی سنگین نویسی مطالب، داور محترم اظهار کرد سیاست گروه معارف قرآن و حدیث دانشگاه معارف اسلامی بر آن است که کتابهای درسی در سطوح مختلف ارائه شود. از این رو مدل های مختلف کتاب تولید شده است. ضمنا کتاب استاد محور است به این معنا که باید استاد موضوع را برای دانشجو تبیین کند.
همچنین ایشان ساحت های مختلف تدوین کتاب درسی را به شرح ذیل بیان نمود:
- کتابهای عمومی تفسیر موضوعی مانند کتابی که در این جلسه مورد نقد قرار گرفته است.
- کتابهای تفسیر موضوعی با رویکرد تخصصی نظیر تفسیر موضوعی قرآن کریم با رویکرد اقتصادی، با رویکرد مدیریت و … .
- کتابهای تفسیر موضوعی با محوریت آثار اندیشمندان بنام و صاحب نظر؛ نظیر تفسیر موضوعی قرآن کریم بر اساس المیزان و … .
در پایان نیز داور محترم ضمن تشکر از ریاست محترم دانشگاه آزاد استان فارس و به ویژه واحد شیراز، از زحمات مدیرگروه معارف اسلامی خانم سیده فاطمه موسوی، معاون فرهنگی خانم دکتر زیبایی نژاد، از میزبانی این دانشگاه تشکر نمود و از اساتید برای ارتقاء کتابهای درسی و کمک درسی دعوت به عمل آورد.
