گزارش وبینار «نقد و بررسی دیدگاه عرفی بودن زبان قرآن»

وبینار «نقد و بررسی دیدگاه عرفی بودن زبان قرآن» به همت انجمن علمی دانشجویی قرآن و متون اسلامی، روز شنبه ۶ دی‌ماه ۹۹ با حضور حجت‌الاسلام والمسلمین جناب آقای دکتر ابوالفضل ساجدی (استاد تمام مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی(ره)) برگزار گردید.

دکتر ساجدی در ابتدا زبان قرآن را زبانی عرفی دانستند و گفتند عرفی بودن بدین معناست که مخصوص قشر و طبقه خاصی چون شعراء، علماء، خطباء و امثال آنها نیست بلکه برای عموم مردم است. اما عرفی بودن زبان قرآن به معنای عرفی محض که فقط معهود عرب عصر نزول باشد را نمی توان پذیرفت زیرا با اعجاز قرآن، ذو بطون و ذو وجوه بودن آن، جاودانگی آن و شیوه متداول علمای اسلامی در طول تاریخ نسبت به فهم معانی قرآن همخوانی ندارد. البته قائل به نظریه عرفی محض، حکیم بودن خدا را ملاک قرار داده است که در پاسخ گفته می شود می‌توان قرآن را حکیمانه نازل کرد اما مستلزم این نباشد که برخی از سطوح آن را همه نفهمند.

ایشان در ادامه به بحث راسخان در علم و وجود آیات متشابه در قرآن پرداختند و گفتند: اینکه فهم قرآن اگر عرفی محض نباشد سبب می‌شود بلاغت قرآن کاسته شود یا از بین رود نیز پذیرفته نیست زیرا بلاغت یعنی به مقتضای حال مخاطب سخن گفتن و قرآن هیچ اشکالی ندارد که هم متفاهم در سطح اولیه عرب عصر نزول سخن گوید و هم با بلاغت حد اعلی برای سطوح دیگر سخن گوید. آیات دارای اشارات علمی، غالباً در زمان نزول، توسط مخاطبان فهم علمی از آنها نمی‌شده و در قرون بعد به اینها پی برده شده است. بنابراین نمی توان با اشکالات فراوان و تالی فاسد‌ زیادی که این دیدگاه دارد آن را پذیرفت. نهایتاً زبان قرآن عرفی است به همان معنایی که زبان خاص یک قوم یا قشر یا طبقه خاصی نیست بلکه زبان عرف عمومی و همگانی است. دیدگاه عرفی بودن محض قرآن تأثیراتی از دیدگاه تأثر قرآن از فرهنگ زمانه دارد. و ایراد بزرگ آن، کاستن نقش پیامبر(ص) و اهل بیت در تفسیر آیات به سطح فهم عرب عصر نزول است و نه بیشتر.

استاد ساجدی در بخش پایانی سخنانشان و در پاسخ به پرسش درباره سیر مطالعات زبان قرآن گفتند تعداد کتابها در این زمینه کم است و بیشتر ناظر به فلسفه دین و زبان دین است اما کتاب استاد محمدباقر سعیدی روشن و کتاب خود ایشان با عنوان زبان قرآن با نگاهی به چالش‌های کلامی تفسیر و چالش‌های آن در تفسیر را در این باب مفید دانستند.