انتشار کتاب قرآن و عواطف انسان

اوصاف الهی مانند دو وصف «رحمان و رحیم» که از پر کاربردترین اوصاف حضرت حق در زندگی روزمره هر مسلمانی است، پرده از سرچشمه عواطف لایزال الهی بر می دارد. خدایی که «سبقت رحمته غضبه» در وصف اوست، انسانی از «طین لازب» را با «نفخت فیه من روحی» سرآمد مخلوقات قرار داد و با بیان «تبارک الله أحسن الخالقین» در پی آفرینش او، بلندای مقام انسانیت را ترسیم نمود. بر این اساس در هندسه درونی انسان، عاطفه را همسایه عقل قرار داد و در تبیین ابعاد وجودی انسان، آیاتی را به تبیین عواطف انسان اختصاص داد. قرآن مجید از یک سو عواطف خدای سبحان نسبت به انسان و از دیگر سو عواطف انسان نسبت به خدا را بیان کرده است. همچنین عواطف انسان نسبت به خود و دیگر مخلوقات را نیز می توان در آینه آیات قرآن به دست آورد. با توجه به حساسیت و ضرورت پرداختن به بحث عواطف انسانی از نگاه قرآن مجید، معاونت پژوهشی دانشگاه معارف اسلامی که مسئولیت پدیدآوری کتاب های درسی و کمک درسی معارف اسلامی دانشگاه های سراسر کشور را بر عهده دارد، بر آن شد اثری در زمینه قرآن و عواطف انسان ارائه نماید. اثر پیش رو کاری است از حجت الاسلام آقای حبیب عفیفی دانش آموخته کارشناسی ارشد آشنایی با منابع اسلامی دانشگاه معارف اسلامی که پس از مراحل ارزیابی در قالب کتاب کمک درسی تقدیم علاقمندان، اساتید و دانشجویان شیفته مباحث قرآنی می گردد.

این اثر بر باور «قرآن کتاب دل‌سپردگان عاقل است» به تبیین جایگاه عواطف انسان در قرآن کریم می پردازد. دل‌سپاری فرایندی مبتنی بر شناخت بوده و عقل یکی از مبادی شناخت است. در بیشتر نگاه‌ها، نامهربانی خاصی نسبت به ارزش عواطف شکل گرفته و مبتنی بر تقابل عقل و عاطفه، تمام ارزش را به عقل می‌دهند. در حالی که قرآن کریم به عنوان نسخه‌ای کامل، دارای برنامه و راهکار جامع و ویژه‌ای برای استفاده بهینه از عقل و عاطفه است. از نگاه دین، عقل در مقابل عاطفه نیست. از این رو دین مبین اسلام دعوت عاقلانه و عالمانه به همراه کار در حوزه شناخت و گرایش را برای هدایت برگزیده و به دور از هر جبر و اکراهی، عواطف انسان را به خدا جذب می‌کند. قرآن کریم عواطف را محرکی برای خداشناسی و خداپرستی دانسته و در آیات بسیاری، از عواطف در جهت تربیت انسان بهره جسته است. بر این اساس کتاب «قرآن و عواطف انسان» در سه فصل به خامه تحریر درآمده است.

فصل یکم تبیین مفاهیم و مبانی را عهده دار است و در آن «عاطفه» در لغت و اصطلاح دین شناسان و روان شناسان مفهوم شناسی و کاربرد آن در منابع اسلامی (قرآن و روایات) تبیین شده است. همچنین در این فصل می توان با تفاوت های عاطفه با احساس، رابطه عاطفه با فطرت و غریزه و ادارک و معرفت، رابطه عاطفه با عقل و خاستگاه عواطف انسان از حیث فیزیولوژی و … آشنا شد و آیات مرتبط با عواطف حضوری و حصولی را شناخت. از مطالعه این فصل می توان دانست از نظر قرآن کریم عاطفه یا ابزار خوبی برای هدایت انسان است و یا وسیله ای برای گمراهی و نفوذ شیطان. عواطف حصولی اگر در مصاف با عقل، تابع باشند و مدیریت عقل عملی را بپذیرند، ابزار هدایت می شوند؛ اما اگر بر عقل چیره شده و سرکش و بی ملاحظه بروز کنند، انسان را از صراط مستقیم بیرون می رانند و اینجاست که اسلام به این عواطف، هوای نفس می گوید و آنها را مذموم می خواند.

در فصل دوم کاربرد قرآنی عواطف، گستره شناسی شده است. نویسنده در این فصل تلاش دارد تمایزهای اِسناد مصداق های عاطفی به خدا و انسان را به تفصیل تبیین نماید. مصداق های عاطفی مستند به خدای سبحان نظیر «اصطفی، حلیم، حنان، رحمان و رحیم و … » همچنین عواطف انسان نسبت به خدا اعم از حالات عاطفی پسندیده و ناپسند در فصل دوم بیان گردیده است. خواننده این فصل می تواند با بیشترِ عواطف انسانی که در قرآن آمده مانند «ابلاس، اسف، اسو، اطمینان، امن، بث، حزن، حسد، خشیت، خوف، رجا، رحم، رضا، رهبت، سخط، سرور، سکینه، طمع، غضب، غیظ، فرح، قنوط، کراهت، مرح و وجل» آشنا شود. اصول، مبانی و راهبرد‌های قرآن در جذب عاطفی انسان در فصل سوم ارائه شده است. اصول و مبانی قرآن کریم در جذب عاطفی انسان عبارتند از : ۱. توجه به گرایش های فطری ۲. محوریت عاطفه خدادوستی در قرآن ۳. تکلیف به اندازه توان عاطفی ۴. مذموم بودن غفلت عاطفی از نگاه قرآن ۵. ارزشمندی عواطف در عرصه بندگی و … . قرآن کریم برای جذب عاطفی انسان راهبردهایی دارد. اهم این راهبردها عبارتند از: ۱. راهبرد خودتوصیفی ۲. تکریم انسان ۳. اصلاح، تعدیل و جهت دهی عواطف ۴. تبشیر و تحذیر ۵. احترام به علقه های مخاطب ۶. بهداشت عواطف اجتماعی و … .

در جمع بندی و نتیجه گیری اثر می خوانیم: برپایه این مباحث می توان ادعا کرد که انسان ها از یک دسته عواطف مشترک برخوردارند و قرآن کریم نیز برای جذب عاطفی انسان به سمت هدایت و سعادت، ضمن تأیید و اصلاح برخی عواطف، راهبرد دعوت به خردورزی و آگاهی را به کار بسته است که بهترینِ روش هاست. این روش قرآن کریم که می توان آن را با استفاده از روش تفسیر موضوعی نیز استخراج کرد، دست یافتنی و قابل الگوبرداری است. همچنین نظریه طرح شده درباره امکان ارائه تفسیری قرآنی با محوریت جذب عاطفی قابل اثبات است.

گروه پژوهشی «معارف قرآن و حدیث» دانشگاه معارف اسلامی منتظر نظرات و پیشنهادهاى صاحب‏نظران، اساتید و دانشجویان گرامى در برطرف کردن کاستى‏هاى احتمالى کتاب است. از این­رو خواهشمند است با ارائه دیدگاه­های خود ما را در رفع نواقص و ارتقای کتاب یاری بخشید. شماره تلفن این گروه: ۳۲۱۱۰۵۶۵ – ۰۲۵ و  ۳۲۱۱۰۶۹۹ و پست الکترونیکی: tafsir@maaref.ac.ir  و صندوق پستی: ۶۱۷۳-۳۷۱۵۵ آماده دریافت دیدگاه­های شما بزرگواران است.

علاقه­مندان به کتاب حاضر می­توانند آن را از مدیریت پخش دفتر نشر معارف: قم، خیابان شهدا، کوچه ۲۳، تلفن و نمابر: ۳۷۷۴۰۰۴ و یا فروشگاه­های پاتوق کتاب سراسر کشور تهیه نمایند و یا به نشانی الکترونیکی: @ketabroom.ir E-mail: info و پایگاه اینترنتی:    www.ketabroom.ir مراجعه کنند.